Stemmen

Alweer stemmen?
Ja, inderdaad.
Deze keer echter nog wat grondiger dan de vorige keer.
Toen bleek dat na het stemmen een aantal metalen pijpen toch weer een beetje waren 'teruggekropen' naar hun oude stemming.
Dat kan komen van de warmte van je handen tijdens het stemmen. Veel pijpen moeten er eerst uitgehaald worden voordat ze gestemd kunnen worden, vanwege de krappe ruimte. Daarom nu maar met handschoenen gewerkt.

Een ander opmerkelijk iets: Toen de kast van het orgel werd gesloten werd na het stemmen klonken ineens een aantal tonen een halve toon hoger! Deurtje open, en de toon was weer op de gewenste toonhoogte.. Dat wordt dus bij de Holpijp na elke toon de kast weer dicht om de toonhoogte te controleren en dan op naar de volgende pijp. Weer wat geleerd.

Nu de airco geinstalleerd is, is de relatieve luchtvochtigheid en de temperatuur wat stabieler te houden. En dat is niet alleen prettig voor het orgel ;-)

De lage C spreekt weer!

Het heeft even geduurd, maar vandaag was het zover. De lage C van de Holpijp 8 v. spreekt weer (zuiver).

Er zaten een paar scheurtjes in de pijp, waardoor lucht lekte. Daarbij zat de stemstop muurvast.

Eerst de pijp maar eens uit het orgel gehaald, dat betekende het nodige pijpwerk verwijderen, omdat de C boven in het orgel ligt. De stemstop verwijderd, alle scheurtjes gelijmd en de stemstop opnieuw aangebracht. De pijp gaf weer geluid, echter de aanspraak was zeer traag.

De voorslag maar iets verhoogd en de windtoevoer ruimer gemaakt (was geknepen in de luchttoevoer) en zie (hoor) daar: op toon en een goede aanspraak! Met dank aan mr. A. Bouman met zijn boek "Orgelbouwkunde".

Hoor de wind waait....

Dit is de huidige motor. Draait prima, maar maakt nogal wat geruis. Een kist er om heen maken zou een prima oplossing zijn, ware het niet dat de ruimte dat niet toelaat.

Het geld in de oude sok maar eens geteld: Bijna voldoende voor een nieuwe Laukhuff motor.

De motor wordt op bestelling gemaakt, dus dat gaat wel minstens een maand duren voordat die binnen is.

Intussen maar eens nadenken hoe ik de lage C van de Holpijp gestemd krijg. De stemdeksel zit zo vast als een huis. Om de pijp uit het orgel te halen moet er nogal wat pijpwerk uit. Dus als iemand nog een tip heeft?

A pipe a day

De frontpijpen behoren natuurlijk glimmend te zijn. Alleen hoe te poetsen?

Op internet staan allerlei tips om tin te poetsen. Van poetsen met zilverpoets tot tandpasta.

Tot een orgelbouwer raad gaf: eerst met een (auto)cleaner, daarna met zilverpoets. Vervolgens met wasbenzine afnemen. En als laatste: tja dat was duidelijk het geheim van de orgelmaker, dus dat zal ik niet verklappen ;-)

Feit is dat, hoewel een heel karwei, het wel werkt!

Om het werk nu een beetje dragelijk te houden: elke dag 1 pijp!

Stemmen (2) + ........

De stemhoorns en het nieuwe stemapparaat zijn binnen. De prestant 2 is inmiddels gestemd.

Nu de Nasart nog.

Door de stemhoorn met de holle kant op de pijp te zetten en rond te draaien stem je een pijp lager. Het mag duidelijk zijn dat de andere kant van de stemhoorn voor het omgekeerde effect zorgt. Al is het met het laatste zo, dat dat alleen opgaat voor hele kleine verschillen. Als de pijp echt te laag is kan er beter een stukje afgesneden worden volgens Bouwman in "Orgelbouwkunde". Maar dat is gelukkig tot nu toe niet nodig gebleken.

En dan nog een paar kleine details van het orgel afgewerkt (33 jaar na dato...)

Stemmen

Als je wat langer speelt ga je toch wel steeds meer horen dat het orgel na de verhuizing toch eigenlijk gestemd moet worden. Wachten tot het voorjaar duurt toch wel een beetje te lang.

Wat al te merken was met spelen, is dat de A niet op 440 hz ligt, maar op 435 hz. Iets wat vroeger wel meer voorkwam. 

Voor een klein orgel heeft het behoorlijk wat pijpwerk, wat echter ook dicht op elkaar staat.

Wat tot gevolg heeft dat je nogal wat pijpwerk er uit moet halen om te kunnen stemmen. Dat heeft als nadeel dat je het pijpwerk in je handen moet houden, wat kan leiden tot opwarmen van de pijp en dus weer een oorzaak kan zijn voor onstemmen.

Een deel van het pijpwerk kan nog niet gestemd worden: prestant 2 diskant en een deel van de Nasard. Voor deze pijpen is een stemhoorn nodig. Die komt echter over een paar weken binnen.

De Holpijp 8, Roerfluit 4, Prestant 4 zijn nu geheel gestemd, op de laagste toon van de Holpijp na, daar zit het stemmechanisme zo vast, dat maar een andere keer opgelost moet worden.

Bij het stemmen van de Nasard valt op dat een G bij deze register eigenlijk een C is.

Toch maar even nagevraagd, dat blijkt inderdaad te kloppen. Weer wat geleerd.

Als laatste alle octaven nog eens nalopen, blijkt dat er toch nog een paar pijpen 'zweven'. Dat wordt dus nog weer even bijstemmen.

Na een middag en avond werken klinkt het toch een stuk beter. De kast kan weer dicht.

De klankkleur

Wat betekenen al die namen boven de registerknoppen? Bij dit orgel komen we 4 verschillenden namen tegen. Iedere naam staat voor een bepaalde klank die o.a. door de vorm van de pijp zijn eigen karakter krijgt. Naast de uiterlijke vorm is ook het diameter van de pijp, de hoogte van de opsnede, de breedte van het labium de ligging van de kern belangrijk.



Holpijp Een gedekte labiaalstem met een holle zangerige klank. Meestal van hout of metaal Roerfluit Een halfgedekte labiaalstem van helder karakter. De in de hoed aangebrachte buis (het roer) bevorderd deze helderheid d.m.v. zekere boventonen. In dit orgel van hout gemaakt. Let op de gaten in de stop Prestant Het voornaamste register van het orgel, wat vaak in het front staat. De toon is helder en rond met een lichte streek. Nasart Enkelvoudige vulstem, meestal konisch van vorm met een wat neuzige klank.

Bijna alle stemmen staan op de windlade. De grote pijpen van de Holpijp zijn afgevoerd en hebben elders in het orgel een plaats gekregen. Door een conduct krijgen ze wind uit de lade. In dit orgel zijn drie pijpen tegen het dak geplaatst, liggen er 6 onderin het orgel en staan er nog 3 links naast de windlade.


Als we achterin de orgelkast beginnen zien we:

Roerfluit

Holpijp

Prestant 4'

Nasart

Prestant 2'

Tot slot even een klankvoorbeeldje met helaas nogal erg veel bijgeluiden.

Er gaat een orgel voorbij

Even een korte impressie van de overplaatsing. We volgen de demontage van het orgel in de Immanuëlkerk in Barendrecht.

Inspelen en verder

Als al het pijpwerk geplaatst is, is het natuurlijk proefspelen en wat kleine probleempjes oplossen.

Voor de nabije toekomst staat het stil maken van de windmotor op het programma en het aanbrengen van een fraaiere aan/uit schakelaar.

Uiteraard zal er nog gestemd moeten worden, al valt de ontstemming na zo'n verhuizing nog mee. We hadden gerekend op een totaal ontstemd orgel. Dat valt dus mee.

Het stemmen en her-intoneren van bepaalde pijpen is gepland over een paar maanden, als de winterperiode voorbij is.

Voor de kinderen is een pijporgel maar een vreemd ding. Hoezo pedaal is voor je voeten?

Met je handen werkt dat toch ook?

De verhuizing!

De voorgenomen plek voor het orgel in de studio blijkt niet de meest ideale plek: te dicht bij de verwarming. Een nieuwe plek is gekozen tegen een binnenmuur. Alle voorbereidingen zijn klaar zodat het orgel geplaatst kan worden. Bijna klaar blijkt....

Een van de netwerkkabels komt uit een bus in de vloer, en daar moet nu net het orgel komen..

Dat betekend doorwerken tot middernacht om de aansluiting te verleggen.

Dit wordt de nieuwe plek:

In alle vroegte de trailer in Etten-Leur opgehaald. Een gewone aanhanger of bestelbus was helaas te klein.

Stipt om 10.00 uur arriveerden we bij de Immanuelkerk te Barendrecht, waar dhr. Oskam, onze contactpersoon, al aanwezig is om ons te ontvangen.

De orgelkast zal gemonteerd blijven, alleen het pijpwerk en de windmotor en losse schotten e.d. zullen verwijderd worden. Al met al een klus die zo'n kleine 3 uur zal duren.

Het voorzichtig opbergen van het pijpwerk in kisten is nog de grootste klus.

Om 12.30 uur is het orgel klaar voor transport, nog kleden en beschermbekleding er om en het orgel kan in de trailer.

En hier is alles ingeladen:

Dankzij de hulp van dhr. Oskam, die de hele ochtend heeft meegeholpen, kunnen we om 13.00 uur richting Zeeland gaan. De reis duurt alleen wel een stuk langer dan normaal als je maar 80 km/h mag....

In 's Gravenpolder worden de drempels met slakkengang genomen, waardoor mensen achterons wel moeten denken wat daar toch voor speciaal paard in de trailer moet staan...

De plaatsing in de studio.

De 'korte weg' door de garage blijkt niet te gaan, het orgel is net 1 cm te hoog. Dat wordt dus een omweg door de huiskamer, de keuken, het halletje en uiteindelijk de studio. Om 15.30 uur staat de kast van het orgel in de studio.

Even 'leeg' spelen:

De wederopbouw volgt. Onderzoek wijst intussen uit dat het front er oorspronkelijk iets anders heeft uitgezien. We besluiten de oorspronkelijke opzet weer terug te brengen, waarmee tevens de afstand tussen de frontpijpen weer gelijk is. Zoek de verschillen...

Voorbereiding

Het orgel moet natuurlijk ook een goede plaats krijgen in de studio.

En dat valt niet mee. Want hier moet ie komen...

Er zal dus het nodige vooraf verhuist moeten worden.

Onderzoek

Het oordeel van Wieger en een door hem geraadpleegde orgelbouwer zijn positief.

Onderzoek wijst uit de bouwer Bahlman een gerespecteerd amateurorgelbouwer is die zo'n 30 orgels gebouwd heeft. Het meest heeft hij huispijporgels gebouwd, zowel 1 als 2 klaviers.

Dit orgel heeft, naast eigen gemaakte houten pijpen, ook pijpwerk van Stinkens.

Het orgel is de laatste 2 jaar het eigendom geweest van de Immanuel kerk (PKN, geref.bond) in Barendrecht.

Daarvoor is het vanaf de bouw in 1976 eigendom geweest van ds. Hofman uit Waarde en is het steeds meeverhuist naar de plaatsen waar hij diende (incl. Canada).

Bezoek ter plaatse bevestigt de positieve indruk. Het orgel klinkt prettig en speelt licht.

Wel maakt de windmotor veel te veel lawaai. Dat wordt het eerste punt dat aangepakt zal moeten worden.

De koop wordt gesloten en het orgel zal D.V. 6 februari terug verhuizen naar Zeeland.

Vervoer wordt nog even puzzelen gezien het feit dat het orgel niet deelbaar is en de hoogte dusdanig is dat het niet in een gewone bestelbus of aanhanger past.

Volgens de huidige eigenaar zijn de kisten voor het vervoer van het pijpwerk nog aanwezig. Dat men zuinig op het orgel geweest is blijkt uit het feit dat men afdekkappen gemaakt heeft voor het klavier EN pedaal!

Er is een Monarkeorgel te koop

Dat deze mededeling zulke grote gevolgen had heb ik niet durven dromen. Voor het nieuw te bouwen kerkgebouw in Goes zijn we op zoek naar een, al dan niet tijdelijk, begeleidingsinstrument. Omdat ik te horen kreeg dat er een Monarke orgel te koop staat ben ik eens wezen zoeken op Marktplaats. Plots zie ik een advertentie staan die me meer aantrekt dan het Monarke orgel. Er staat een klein pijporgel te koop voor een zeer acceptabele prijs. Hoewel ik best een aardig digitaal orgel heb en ook beschik over Hauptwerk blijft het toch surrogaat. Ik stuur de advertentie eens naar Wieger, hij moet zijn oordeel maar eens geven.

Die geeft aan dat het een Leeflang orgel lijkt. Een rondgang op internet leert dat dat nog niet zo'n gek idee is: de opbouw van het orgel in de Schuylenburgh te Silvolde vertoont sterke gelijkenis. De bouwer is echter Bahlman uit Rotterdam.